Реферат: Мінск сучасны і старажытны
МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ
Беларускі дзяржаўны тэхналагічны ўніверсітэт
Кафедра беларускай мовы
Выканаў
Студэнт 1 курса
Факультэта ТТЛП 9 группы
Фрыцін Дзмітрый
Мінск 2004
Уводзіны.
Мінск — горад досыць старажытны. Але, на жаль, пра яго не скажаш словамі
вядо-мага паэта: тут кожны камень гісторыяй дыхае. У адрозненне ад многіх
сваіх еўрапейскіх равеснікаў і нават куды больш маладых гарадоў аблічча
беларускай сталіцы ўсё ж такі вызначаюць не кварталы старадаўняй забудовы, а
сучасныя мікрараёны.
Чаму так атрымалася? Чаму стары па ўзросту горад мае малады твар? Найперш у
гэтым парадоксе вінаваты спусташэнні, якія перанёс Мінск у гады ваенных
ліхалеццяў. А іх за сваю амаль тысячагадовую гісторыю ён спазнаў даволі.
Горад, які знаходзіўся на перакрыжаванні важнейшых еўрапейскіх шляхоў,
руйнавалі, спусташалі, палілі шматлікія заваёўнікі, што прыходзілі сюды з
узнятым мячом — немцы, палякі, рускія, шведы, французы. Далёка не ўсё,
разбуранае падчас аблог і штурмаў, пасля аднаўлялася. А разбурэнні, якія
спазнаў Мінск падчас апошняй вайны, і наогул былі катастрафічнымі: 80
працэнтаў гарадскіх кварталаў пасля вызвалення Мінска ў ліпені 1944 года
ляжалі ў руінах.
Як ні сумна гэта канстатаваць, але досыць многае з таго, што ацалела падчас
гэтай вайны, было разбурана ўжо пасля яе. Даволі часта старая забудова
прыносілася ў ахвяру новым горадабудаўнічым праектам, а старадаўнія культавыя
пабудовы (ды і не толькі яны), бывала, зносілі і па ідэапагічных матывах.
Гаспадарка.
Здаўна Мінск быў важным эканамічным цэнтрам Беларусі.У другой палове 19
стагоддзя моцны штуршок развіццю горада дала пабудова Маскоўска-Брэсцкай
(1869-1978) і Лібава-Роменскай(1871-1874) чыгунак, якія перакрыжаваліся ў
Мінску і звязалі яго з цэнтрам Расіі, Польшчай, Прыбалтыкай і Украінай.Яны ў
многім прадвызначылі з’яуленне шматлікіх вытворчасцей па перапрацоўцы
мясцовай сыравіны.Рост попыту на сельска-гаспадарчыя прылады, абсталяванне
для лесапільных, гарбарных, шкляных, цагельных заводаў абумовіў узнікненне ў
Мінску прадпрыемстваў па іх вытворчасці.Узведзены ў 1883 машына-будаўнічы
завод (Мінскі станка-будаўнічы завод імя С.М.Кірава), ў 1884 гарбарная
фабрыка, ў 1891 спіртзавод (дрожджавы камбінат), у 1893 дрожджа-вінакурны
завод, у 1908 металаапрацоўчы завод “Гігант” (Мінскі станкабудаўнічы завод
імя Кастрычніцкай рэвалюцыі) і інш.Пабудаваны вакзалы і дэпо Маскоўска-
Брэсцкай і Лібава-Роменскай чыгунак чыгуначныя майстэрні (1817, Мінскі
вагона-рамонтны завод), помпавая станцыя (1873), водаправод (1874), з’явіліся
тэлефон(1890), конка (1892),электрастанцыя(1894). У1895 у Мінску было 36
прадпрыемстваў, працавала 1,4 тысячы рабочых У дробнай вытворчасці пераважалі
рамеснікі (у 1895-5 тыс. чалавек, якія выраблялі пераважна прадукты
харчавання, абутак, адзенне. У1890 працавалі 583 гандлёвыя установы. У 1913 у
Мінску дзейнічалі 104 фабрыкі, заводы і мануфактуры, на якіх было занята 5,1
тыс. рабочых, у дробнай вытворчасці - 7,2 тыс. рамеснікаў;працавалі 1333
гандлёвыя прадпрыемствы. Мінск значна пацяпеў у час 1-ай сусветнай і
грамадзянскай войнаў. Узровень 1913 у галіне прамысловасці дасягнуты ў 1925-
1926. У1920-я гады пачалі выпускаць прадукцыю заводы: станкабудаўнічы
“Энергія”, машынабудаўнічы “Метал”, чыгуналіцейны, у 1930-я гады – фабрыкі
швейная “Кастрычнік” і кандытарская “Камунарка”.У Вялікую Айчынную вайну
эканоміка горада была разбурана, нямецка-фашысцкія захопнікі знішчылі 313
прадпрыемстваў. У 1945 у мінску выраблялася 24,4% даваеннага аб’ему
прамысловай прадукцыі . У 1946-1950 уведзены у дзеянне шэраг новых
прадпрыемстваў, у тым ліку Мінскія трактарны, аўтамабільны, мотавеласіпедны і
гіпсавы заводы, тонкасуконны камбінат. У 1950 у Мінску дзейнічала 500
прадпрыемстваў; аб’ём валавой прамысловай прадукцыі на 95% перавысіў даваенны
узровень. У 1950-1970-я гады ўведзены ў дзеянне заводы: падшыпнікавы(1951),
гадзіннікавы(1955), халадзільнікаў(1959), маторны, радыёзавод,
электрамеханічны, вылічальных машын; камбінаты: камвольны (1955),
паліграфічны(1956). Крызісныя з’явы у эканамічным жыцці 1990-х гадоў,
дапоўненыя наступствамі катастрофы на Чарнобыльскай АЭС у 1986, моцна
адбіліся і на Мінску.Знізіўся выпуск прамысловай прадукцыі, парушыліся сувязі
з многімі проадпрыемствамі па-за межамі Беларусі. Але Мінск застаецца
найбуйнейшым прамысловым цэнтрам рэспублікі. На пачатку 1999 у ім дзейнічала
больш за 300 буйных і сярэдніх прадпрыемстваў. У Мінску сканцэнтраваны увесь
рэспубліканскі выпуск трактароў, матацыклаў, веласіпедаў, халадзільнікаў,
радыёпрыёмнікаў, наручных гадзіннікаў, значная частка выпуску грузавых
аўтамабіляў, станкоў, ЭВМ і інш. Відаў прамысловай прадукцыі. Развіта таксама
вытворчасць шарцяных тканін, абутку, швейных вырабаў, харчовых тавараў.У
галіновай структуры прамысловай прадукцыі (1997) машынабудаванне і
металаапрацоўка складаюць 54,4%, электаэнергетыка- 14,7%, харчовая
прамысловасць – 10,7%, лёгкая прамысловасць – 6,6%, прамысловасць будаўнічых
матэрыялаў – 4,5%, хімічная і дрэваапрацоўчая – па 2,6%.
Гісторыя.
На думку некаторых даследчыкаў (А.М.Ясінскі, Г.В.Штыхаў і інш.) Старажытны
Мінск узнік за 16 км. На захад ад Мінскага замка, на беразе цяпер амаль
высахлай рэчцы Менка (адсюль назва горада), дзе захаваўся комплекс
археалагічных помнікаў (каля Гарадзішча Мінскага раёна), а ў канцы 11
стагоддзя перанесены на сучаснае месца.
Упершыню Мінск (летапісны Меньск, Менеск) ўпамінаецца ў “Аповесці мінулых
гадоў” пад 1067 у сувязі з падзеямі, што адбываліся ў Кіеўскай Русі. У 1065
полацкі князь Усяслаў Брачыславіч напаў на Пскоў, праз год захапіў Ноўгарад,
вывез з Сафійскага сабора званы і іншыя рэчы, а частку горада спаліў. У адказ
кіеўскі вялікі князь Ізяслаў Яраславіч разам з братамі пераяслаўскім князем
Усеваладам і чарнігаўскім князем Святаславам з’явіліся пад Мінскам, які
знаходзіўся ў Полацкім княстве.Яго жыхары зачыніліся ва ўмацаванай частчы
горада, але Яраславічы захапілі Мінск да прыходу войска Усяслава. Горад быў
разрабаваны, насельніцтва ўзята ў полон, часткова знішчана. З прыходам войска
Усяслава на
Берагах ракі Няміга 3 сакавіка адбылася Нямігская бітва 1067. Войска
Усяслава было разбіта, а сам князь вымушаны быў уцячы. На Мінск неаднаразова
рабілі паходы паўднёва-рускія князі, у тым ліку кіеўскі князь Уладзімір
Усеваладавіч Манамах, бо полацкія і іншыя князі імкнуліся адасобіцца ад
Кіева. У 2-ой палове 11-га стагоддзя Мінск, знаходзячыся пад уладай Полацка,
меў сваё веча і гарадское апалчэнне.У канцы 11-пач.12 ст. Мінск стаў цэнтрам
удзельнага Мінскага княства, дзе княжыў Глеб Усяславіч. У сярэдзіне і другой
палове 12 ст. Мінскія князісапернічалі з полацкімі і друцкімі за палітычную
гегемонію ў полацкай зямлі. Палітычнае ўзвышэнне і зручнае геаграфічнае
становішча садзейнічалі эканамічнаму росту Мінска, ператварэнню яго ў 2-ой
палове 11-13ст. У рамесна-гандлёвы цэнтр. Абставіны і дакладны час
уваходжання Мінскага княства ў ВКЛ не вызначаны. Гэты працэс, верагодна,
адбываўся ў 2-ой палове 13-пач.14 ст. Пасля Гарадзельскай уніі 1413 Мінск
знаходзіўся ў складзе Віленскага ваяводства, праз 5 гадоў ён перайшоў да
вялікага князя ВКЛ Вітаўта. Хроніка Быхаўца паведамляе, што ў час
міжкняжацкіх усобіц горад у 1433 быў захоплены Свідрыгайлам. З сярэдзіны 15
ст. У Мінску правілі намеснікі – прадстаўнікі вялікага князя ВКЛ, горад стаў
цэнтрам Мінскага павета. У каралеўскай грамаце 1444 Мінск названы ў ліку 15
найбольш развітых гарадоў ВКЛ. Разам з гандлем аснову эканамічнага жыцця
горада складала рамяство (у 15ст.ў Мінску налічвалася каля 20 рамесных
спецыяльнасцей). Учас нападу на Мінск у 1505 войска крымскага хана Менглі-
Гірэя горад быў спалены, але замак татары ўзяць не змаглі. Паводле
даравальнай граматы вялікага князя ВКЛ ад 14 сакавіка 1499 Мінск атрымаў
самакіраванне па магдэбурскаму праву . Кіраўніцтва горадам перайшло да
магістрата, у склад якога ўваходзілі 12 радцаў на чале з войтам і 2
бурмістрамі. У пачатку 16 ст. ў горадзе склаліся 2 адміністратыўныя цэнтры:
частка жыхароў была падначалена вялікакняжацкаму намесніку, які жыў у замку ,
другая, большая, падпарадкоўвалася ўладзе гарадскога магістрата. У гэты
перыяд насельніцтва горада не перавышала 3-4 тыс. чалавек. У сярэдзіне 16 ст.
ў Мінску было 35 вуліц і завулкаў, 300 двароў, каля 2 тыс. жыхароў. Паводле
адміністратыўнай рэформы ВКЛ 1565-1566 Мінск стаў цэнтрам Мінскага
ваяводства, у якое ўваходзіла 60 гарадоў і мястэчак. З 1580-х гадоў у Мінску
праз кожныя 2 гады праводзіў свае пасяджэнні Трыбунал Вялікага княства
Літоўскага. 12 студзеня 1591 горад атрымаў герб: на блакітным полі жаночая
постаць паміж двума анёламі і херувімамі. У 16 – 17 ст. Мінск стаў буйным
цэнтрам рамяства і гандлю. Гарадскія рамеснікі былі аб’яднаны ў цэхі, першае
ўпамінанне пра якія адносіцца да 1522. У вайну Расіі з Рэччу Паспалітай 1654-
1667 Мінск разбураны, частка жыхароў загінула, астатнія пакінулі горад; у
Паўночную вайну 1700-1721 у маі 1707 ён заняты арміяй Карла ХІІ. У 1710 –
1711 горад перажыў моцную эпідэмію чумы. Пасля такіх спусташэнняў Мінск
адрадзіўся толькі да сярэдзіны 18 ст. У гэты час рамеснікі 50 спецыяльнасцей
складалі больш за палавіну гарадскога насельніцтва. У 1790-я у Мінску было 89
крам, традыцыйнымі ў горадзе сталі два штогадовыя кірмашы – летні і веснавы,
якія працягваліся каля двух тыдняў. У 1775 у Мінску налічвалася больш за 400
двароў, у 1790 – больш за 40 вуліц і завулкаў, насельніцтва складала амаль 6
тыс. чалавек. У 1793 Мінск далучаны да Расійскай імперыі і стаў цэнтрам
Мінскага намесніцтва, з 1796 – цэнтрам Мінскай губерні. 29 снежня 1796 Мінску
нададзены новы герб: на грудзях двухгаловага расійскага арла шчыт з выявай –
на блакітным полі прасвятая Дзева Марыя ў зіхаценні, абкружаная 6 анёламі. У
1797 у Мінску пражывала 5797 чалавек, у 1800 – 1009 дамоў, з іх 59 мураваных.
З 1793 Мінск – цэнтр Мінскай праваслаўнай епархіі, з 1798 – Мінскай рымска-
каталіцкай епархіі. У вайну 1812 Мінск 8 ліпеня занялі французкія войскі
маршала Л.Н.Даву, 27 ліпеня тут створана адміністрацыя Мінскага дэпартамента,
які падпарадкоўваўся арганізаванаму французкім камандаваннем Часоваму ураду
Вялікага княства Літоўскага. 16 лістапада 1812 Мінск узяты рускім атрадам 3
арміі П.В.Чычагова. У выніку вайны гораду нанесены вялікія страты: яго
насельніцтва скарацілася з 11200 чалавек у 1811 да 3480 у канцы 1812. Да
сярэдзіны 19 ст. разбураная вайной гаспадарка горада адноўлена. У 1860 у
Мінску было 26760 жыхароў. Жыхары горада актыўна ўдзельнічалі ў паўстанні
1863-1864. У 1873 у горадзе пачаў дзейнічаць Мінскі камерцыйны банк. У 1897 у
Мінску 90,9 тыс. чалавек, 140 вуліц і завулкаў 7476 будынкаў, з іх 2110
мураваныя; дзейнічалі 18 культавых устаноў (цэрквы, касцёлы, сінагогі,
мячэць). У 1870 – 1880-я ў горадзе дзейнічалі мінскія народніцкія гурткі,
арганізацыі “Чорнага перадзелу”, “Народнай волі”. У сярэдзіне 1880-х у Мінску
створаны першыя марксісцкія гурткі. Узніклі Мінская рабочая арганізацыя 1894
-1897 і сацыял-дэмакратычная арганізацыя, адбыліся пешыя забастоўкі рабочых
чыгуначных майстэрняў (1895). У 1898 у Мінску адбыўся Першы з’езд РСДРП, у
пачатку 1900 на аб’яднаўчым з’ездзе створана сацыял-дэмакратыя Каралеўства
Польскага і Літвы. Рабочыя і рамеснікі горада актыўна ўдзельнічалі ў
рэвалюцыі 1905 -1907. З 1911 пачала працаваць Мінская балотная доследная
станцыя. У 1913 у Мінску 106,7 тыс. жыхароў, 305 вуліц і завулкаў; з 10300
будынкаў 15% былі мураваныя. У горадзе працавалі 104 фабрыкі, заводы і
мануфактуры, на якіх было занята 5,1 тыс. рабочых; у дробнай вытворчасці было
занята 7,2 тыс. рамеснікаў. У Першую сусветную вайну з кастрычніка 1915 Мінск
– прыфрантавы горад, у ім размяшчаліся штаб Заходняга фронту і іншыя
франтавыя арганізацыі і ўстановы, шпіталі. Насельніцтва горада за кошт
вайскоўцаў і бежанцаў вырасла да 250 тыс. чалавек. Дзейнічалі Мінскі аддзел
Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны. Мінская абшчына сясцёр
міласэрнасці Чырвонага Крыжа і інш. Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 тут
створаны Мінсккі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Гарадскую міліцыю за 4
сакавіка 1917 узначаліў М.В.Фрунзе. Мінск стаў цэнтрам Заходняй вобласці (з
чэрвеня 1917). Рэвалюцыя садзейніцала ажыўленню беларускага нац. руху,
дзейнасці розных партый. У красавіку – ліпені 1917 у Мінску адбыліся з’езд
беларускіх нац. арганізацый, Першы з’езд ваенных і рабочых дэпутатаў армій і
тылу Заходняга фронту, з’езд беларускіх нац. арганізацый і партый. У
лістападзе 1917 у Мінску ўтвораны каардынацыйны цэнтр беларускага
нацыянальна-вызваленчага руху – Вялікая беларуская рада. Пасля Кастрычніцкага
ўзброенага паўстання 1917 у Петраградзе ўся ўлада ў Мінску перайшла 8
лістапада ў рукі Мінскага Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў. У канцы
снежня у горадзе праходзіў Усебеларускі з’езд 1917, распушчаны СНК Заходняй
вобласці і фронту. У сакавіку 1918 і Мінску абвешчана Беларуская Народная
Рэспубліка. З 21 лютага да 10 снежня 1918 горад акупіраваны германскімі, з 8
жніўня 1919 да 11 ліпеня 1920 –польскімі войскамі. У канцы 1918 у Мінску
створаны надзвычайныя органы – Мінскі ваенны савет і Мінскі губернскі ваенна-
рэвалюцыйны камітэт, якія займаліся ўстанаўленнем савецкай уладу на Міншчыне.
З утварэннем Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1 студзеня 1919
Мінск – яе сталіца, у пачатку студзеня 1919 сюды прыехаў са Смаленска Часовы
рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі. 2-3 лютага 1919 у Мінску адбыўся Першы
Усебеларускі з’езд Саветаў, які прыняў першую Канстытуцыю БССР. З 17 ліпеня
1924 Мінск – цэнтр Мінскай акругі, з 29 чэрвеня 1934 – Мінскага прыгараднага
раёна, з 15 студзеня 1938 – Мінскага раёна, з 20 лютага 1938 – Мінскай
вобласці. З 17 верасня 1938 Мінск – горад абласнога падпарадкавання. У 1929
пушчаны трамвай (1940 даўжыня ліній – 36,7 км.), наладжаны рэгулярны
аўтобусны рух. Да 1940 у Мінску 332 дзяржаўныя і кааператыўныя
прадпрыемствы(23,8 тыс. рабочых), прамысловая прадукцыя ў параўнанні з 1913
вырасла ў 40 разоў. На 17 студзеня 1939 у Мінску 238,8 тыс. жыхароў, на 17
студзеня 1941 – 270,4 тыс. жыхароў. У першыя дні Вялікай Айчыннай вайны ў
выніку масіраваных налётаў нямецкай авіяцыі ў Мінску знішчана больш за 20%
гарадской забудовы, загінулі 1000 жыхароў. Усувязі з буйнымі пралікамі ў
кіраўніцтве войскамі Заходняга фронту Мінск 28 чэрвеня 1941 акупіраваны
нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Ён стаў цэнтрам Генеральнага камісарыята
Беларусь. Гітлераўцы ўстанавілі ў горадзе жорсткі акупацыйны рэжым, стварылі
ў Мінску і наваколлі 9 лагераў смерці з аддзяленнямі і філіяламі, у тым ліку
Масюкоўшчынскі лагер смерці, Трасцянецкі лагер смерці, а таксама яўрэйскае
гета, у якім знаходзілася больш за 100 тыс. чалавек. Захопнікі знішчылі ў
Мінску і яго ваколіцах больш за 400 тыс. чалавек, з іх больш за 70 тыс.
мінчан, горад ператварылі ў руіны. На момант вызвалення ў Мінску было 80 – 90
тыс. чалавек. З пешых дзён акупацыі жыхары Мінска разгарнулі барацьбу з
ворагам. Дзейнічалі Мінскае патрыятычнае падполле, Мінскія падпольныя гаркомы
КП(б)Б і ЛКСМБ, гарадскія падпольныя райкомы КП(б)Б і ЛКСМБ і інш. Горад
вызвалены 3 ліпеня 1944 у выніку Мінскай аперацыі 1944. У Мінскім “катле”
знішчана больш за 70 тыс. і ўзята ў палон каля 35 тыс. салдат і афіцэраў
ворага. 53 вайсковым фарміраванням, якія вызначыліся ў аперацыі, нададзена
ганаровае найменне “Мінскіх”. З 14 мая 1946 Мінск – горад рэспубліканскага
падпарадкавання. Да сярэдзіны 1950-х у Мінску асноўным пераадолены наступствы
вайны. На 1 чэрвеня 1950 у Мінску 273,6 тыс. жыхароў, у 1959 – 509,5 тыс., у
1970 – 916,6 тыс., у 1980 – 1308,6 тыс. жыхароў; у 1950 - 1970-я Мінск быў
пятым горадам СССР па абсалютным прыросце насельніцтва. У 1953 пушчаны
тралейбус. За 1951 – 1958 пабудавана 1248,6 тыс. метраў квадратных жылой
плошчы,за 1959-1965 – 2400 тыс.метраў квадратных. У 1962 уведзены ў дзеянне
першы ў рэспубліцы атамны рэактар, у 1963 пушчана першая электрычка (да
станцыі Аляхновічы).З 1968 пачала дзейнічаць Выстаўка дасягненняў народнай
гаспадаркі БССР. У студзені 1972 Мінск стаў 11-м горадам СССР з насельніцтвам
больш за 1 млн. чалавек. Пачалося будаўніцтва Мінскага метрапалітэна (1977).
26 чэрвеня 1974 Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР Мінску нададзена
ганаровае званне “Горад–герой”. У1989 у Мінску 1607 тыс.жыхароў. У выніку
крызісных з’яў у эканоміцы і грамадска-палітычным жыцці, распаду СССр
запаволіліся тэмпы прыросту прамысловай прадукцыі, знізіўся ўзровень жыцця
гараджан, што вылілася ў Красавіцкія выступленні працоўных 1991. У Мінску
пачалі ўзнікаць так званыя нефармальныя аб’яднанні, якія выступалі супраць
афіцыяльнай савецкай ідэалогіі, за захаванне і развіццё беларускай мовы і
культуры. Узніклі шматлікія грамадскія арганізацыі, палітычныя партыі і рухі,
адбываліся мітынгі і дэманстрацыі, скіраваныя супраць палітыкі афіцыяльных
улад, пачалі входзіць першыя беларускія бесцэнзурныя выданні. У 1991 Мінск
стаў сталіцай суверэннай дзяржавы Рэспублікі Беларусь. З 1993 у Мінску
размяшчаецца Выканаўчы сакратарыят СНД, з 1994 – рэзідэнцыя Прэзідэнта РБ. У
1993 у Мінску адбыўся Першы з’езд беларусаў свету (Другі – 1997), у 1994 –
Першая сустрэча беларускай моладзі свету, На 1 студзеня 2000 у Мінску
